По социјалните мрежи и во дел медиуми по инвазијата врз Украина циркулираат инжинеринг-вести, кои се прават со одредена намера, да шират магла, вели во интервју за Вистиномер академик Абдулменаф Беџети. Според него, загубите поради руско-украинската криза изразени во финансии се минорни, бидејќи за сè може да се најдат алтернативни пазари, но алтернатива за загубите во човечки животи не постои. Русија, вели Беџети, треба да се замисли како ќе најде алтернативни пазари, оти извозната компонента на Русија е над 60 отсто, само во Европа
Од македонско-руската стопанска комора истакнаа дека во овој момент поради инвазијата во Украина, земјава нема алтернатива за извозот на дел земјоделски производи, од кои досега третина се извезувале во Русија, а на Европа такви производи не ѝ требаат. Има ли алтернатива по ова прашање?
Вообичаено, кога настануваат вакви кризи, секогаш првите проценки водат кон тоа, изненадувања и голема несигурност. Во моментот, ако се запрашаме, не можеме да најдеме алтернативни пазари, кога постојниот пазар, поради кризата, исчезнува за 10 дена. И од таа гледна точка нема автоматизам за наоѓање други пазари, ако се земат предвид големи пазари како што е Русија. Генерално, Русија не е голем трговски партнер на Македонија, но е голем по структура на производи што ги извезуваме и увезуваме од двете страни, а тоа се стратешки производи. Увезуваме нафта, гас, увезуваме челик, минерали, кои со оглед на нивната природа, тешко можат да се најдат на краток рок. Но, генерално, во секоја криза, економските агенти се прагматични и секогаш наоѓаат алтернатива. Нема ништо без алтернатива. Ние на секои пет до десет години имаме криза. Бевме во глобална финансиска криза, па ковид-криза. И сега не можеме да најдеме решение од денес за денес. Но, стопанствениците и од увозната и од извозната компонента кои се засегнати од ваквите состојби, ќе најдат пазари и на крајот на краиштата, тоа е економија, вие мора да се снаоѓате во однос на замена на пазари. Прашањето е колкава ќе биде цената. Но, тука не станува збор за загуби изразени во финансии, кога загубите во човечки животи се поважни, особено во ваквата економија, која е капка во океан за размените што ги имаме со Русија. Ако прашувате за ситуацијата во Русија, тие треба да се замислат како ќе најдат замена, оти извозната компонента на Русија е над 60 проценти во Европа и три земји доминираат во нивниот извоз. Холандија, Германија Италија чинат 40 проценти од вкупниот извоз и ако на тоа се додадат САД, тие не можат да најдат замена. Ние со Русија имаме годишен увоз од 120 милиони долари, а извозот е 60 милиони, што значи дека имаме дефицит од 60 милиони и да нема алтернатива, ние нема ние да пропаднеме, бидејќи бројките апсолутно не се високи.
Колку големи ќе бидат економските последици врз земјава, со оглед на инвазијата на Украина, ако знаеме дека трговската размена со Русија изнесува 2 процента, а со странски директни инвестиции оваа земја учествува со 0,5 проценти, а само 0,1 процент од дознаките доаѓаат од Русија и од Украина? Прашањето е во контекст, пред сè, и на големото стравување на македонските бизнисмени, а и насловите на некои анализи сугерираат дека тие стравуваат оти ќе останат без леб.
Тука е критичен делот на индиректните последици, кои ќе бидат далеку поизразени отколку овие што директно би нè засегнале. Сепак, ќе има последици, оти тој еден или два процента се важни, во кои гранки и во кои продукти. И тие проценти се многу поважни за тие што тоа го произведуваат, но индиректните ефекти, ќе кажам, ќе бидат многу поголеми. Германија е трет светски партнер со Русија, а Германија е наш прв партнер, значи индиректните импакти ќе бидат многу поголеми.
Дел експерти тврдат дека 30 отсто сме зависни од пченица од житниците од Русија и од Украина и оти сето тоа ќе има влијание во овој сектор. Дали може да се најде друга алтернатива и колку е ова опасно за недостиг од жито, односно брашно, во земјава?
Јас ги слушам ваквите стравови и реакции и мислам дека се пренагласени. Има алтернатива, да речеме, од Канада и од Австралија. Прашање е колку тоа ќе ни го поскапи увозот. Инаку, во светот има доволно понуда за овие производи.
Како гледате на снабдувањето на Македонија, пред сè, на македонските компании со природен гас, ако знаеме дека речиси целиот гас го земаме од оваа земја, а кој се користи и како енергенс во индустриските зони. Некои експерти велат дека тука, всушност, ќе биде и најголемиот проблем поради војната во Украина. Ќе има ли тука државата алтернатива?
Ако Германија наоѓа алтернатива, која е околу 60 отсто зависна од рускиот гас, што станува со нас. Премногу се нагласуваат овие работи. Растурањето на поредокот, доведување во прашање на егзистенцијата на малите држави, тоа е поболното прашање. Ние на почетокот на деведесеттите како земја имавме блокади и од југ и од север, но најдовме алтернативни пазари. Еден танкер ќе дојде со гас во Солун и ќе нè снабди со гас за 4 месеци, тоа има алтернатива, алтернатива немаат животите што се губат таму.
Во тој контекст, руската нафта се увезува во нашата земја со околу 25 проценти од вкупниот увоз. Дали ова, како што алармираат дел аналитичари ќе доведе до зголемување на цената на нафтата, но и на другите енергенси, како и на струјата, како домино-ефект од руско- украинската криза?
Тоа се гледа веќе во стратешките стоки, цените се покачуваат. Станува збор за репроматеријали, односно импути што се потребни. Сепак не мислам дека нема да се најдат алтернативни решенија, прашање е само какви цени ќе најдеме од тие алтернативни производи. Притиснати со инфлаторната спирала, може да бидеме доведени националните банки да ги зголемат каматните стапки, за да ја задржиме инфлацијата под контрола. И сега прашање е колку тоа поместување ќе доведе до намалување на инвестициите, со оглед на намалување на понудата. Институциите доста внимателно ги следат овие движења. Јас ја следам на дневна основа динамиката на буџетот и верувајте дека е идеално. За првите два месеца и во ковид-криза и во овие напнати ситуации, некаде околу 14 проценти од буџетските приходи се остваруваат во вакви кризни месеци, а расходната страна е 15 проценти, и тоа е доста балансирано. Значи состојбата не е за некоја тревога. Во ред, треба да бидеме свесни да ги следиме дневно состојбите, но да не дигаме паника, со оглед на тоа што економијата е чувствителна на паника.
Поради кризата во Украина, дел од бизнисите стравуваат од недостиг на челик и железо, кое претежно се увезува од Русија, Украина и од Романија. Реално треба да имаме ли вакви стравувања, ако знаеме колку е голема индустријата во земјава, но и дека има и други пазари за овие производи.
Има голем импакт кај нас, со оглед на тоа што градежништвото има голем удел во БДП, носи и голем број вработувања. Но, сериозни инвеститори имаат резерва за да преживеат овој период. Ова не е пред десет дена, се најавуваше и претходно, но и градежната сезона не е почната и мислам дека дотогаш ќе се стабилизира ситуацијата, и повторно ќе кажам, тука некои работи се пренагласуваат.
Најболно прашање за граѓаните е како украинската криза ќе влијае на пазарот на храна?
Мислам дека ќе има влијание, јас во тој дел сум чувствителен и мислам дека ќе го погоди сиромашниот слој на општество, ако се покачи цената на масло и до 3 отсто или цената на некои други основни намирници. Но, тука државата треба да води сметка, да ги субвенционира таквите производи за одреден период, оти куповната моќ ќе биде загрозена најмногу кај социјално загрозените граѓани.
Како познавач на приликите, но и како човек што ги следи економските трендови, дали сте сретнале информации што вие како експерт сметате дека се дезинформации, а се поврзани со економските последици од војната во Украина?
Да, се разбира, циркулираат по социјалните медиуми и во сериозни медиумски куќи такви инженеринг- вести, кои се објавуваат со одредена намера, да шират магла. Секој во свој интерес и на свој начин ги шири тие дезинформации. На пример, во однос на тоа колку губи рубљата и што тоа значи, за Русија да пропадне за еден ден. Или дека пазарите на капитал изгубиле до 77 проценти од нивното богатство. Тука треба да се внимава на тие шпекулации, оти, на пример, во наведениот случај има правила, ако берзата паѓа повеќе од 20 отсто, таа се затвора. И еве ден-денеска московската берза и берзата во Петерсбург се затворени, бидејќи тие паднаа многу ниско. Има многу такви шпекулативни вести што на некој начин се злоупотребуваат, со цел некои поединци да создадат позитивни очекувања, а кај други да се јават негативни очекувања и тоа е евидентно. Или, на пример, има дезинформации дека замената на Свифт-механизмот, кој е артерија на финансиски канали и плаќање во меѓународните економски размери, би можел да се супституира со меѓународни валути. Тоа се глупости, оние што ги познаваат овие работи веднаш ќе ги препознаат, тука се работи за народни интерпретатори или таканаречени економисти, кои не знаат тоа што значи. Во минатото сме имале парадоксални ситуации во македонската берза, но овој пат берзата работи добро. Ние сме имале ситуација кога кај некоја компанија управниот одбор им е затворен, а акциите се на врвот. Апсолутно дезинформациите влијаат на берзата, тоа се решенија што се создаваат на основа на понуда, побарувачка и очекувања. Сега има шпекулативни трансакции, така ние ги нарекуваме, и тие се присутни, но луѓето ги знаат основните правила на берзанското работење. Така што луѓето ги препознаваат шпекулациите, но има и луѓе што им веруваат на тие дезинформации. Јас имам прашања што стигнуваат до мене како, на пример, дали депозитите во банката им се сигурни, им велам, а кој ова ви го кажал, дури и тревога настанува да се подигнуваат депозити. Ние имаме преголема ликвидност на банките, тие немаат што да прават со парите. Овој вид шпекулации циркулира и мислам дека тука, сепак, треба некои институции да бидат дежурни во разјаснување и објаснување на многу сериозен начин, за да го стесниме кругот на лажни вести, бидејќи не се сите луѓе економисти.
Јасно е дека економијата нема да биде иста по инвазијата врз Украина. Но, дали негативните последици ќе се намалеа ако во земјава се правеа редовни анализи, се бараа алтернативни пазари, енергенсите се договараа на повеќе години и со непроменливи цени?
Ние не водевме сметка благовремено и пред 10 години. Ние да го имавме реализирано проектот „Чебрен и Галиште„ и да не трошевме пари на глупости, денеска ќе немавме проблем со струјата. Но, кога на политичарите им е добро, мислат дека нема да се вратат лошите времиња. Оти ако порано имавме криза на подолг рок, сега имаме почести кризи. И тука се согласувам дека ние не сме воделе сметка. Дојдени сме во ситуација да имаме ресурси за производство на струја, а постојано увезуваме струја. Ги слушам надлежните, велат полни се резервите со нафта и други деривати и стратешки производи и енергенси, но јас не сум сигурен дали е тоа така.
Метаморфозис