Случајот „Мавровка“ е уште една потврда дека се потребни итни, фундаментални и добро осмислени промени во функционирањето на општинските служби за инспекција за тие да бидат ефикасни, независни и во функција на граѓаните, а не на царините. Невладината организација Инфоцентар, со поддршка на Амбасадата на САД, ја проучуваше состојбата со општинските инспекциски служби во пролетта и спроведе истражување на јавното мислење.
Општините во земјата немаат доволно капацитет (човечки, финансиски, техничко-технолошки) да организираат ефикасна инспекциска служба на локално ниво. Всушност, нема општина во која се пополнети сите предвидени места за инспекција, така што во некои општини постои практика еден инспектор да изврши инспекции во повеќе области. Законските прописи според кои општинските инспектори работат и постапуваат не се усогласени и честопати се контрадикторни. Општинските инспектори ги назначуваат градоначалниците и директно им поднесуваат извештаи. Оваа позиција на инспектори го прави нивниот интегритет ранлив на политички и деловни влијанија и го зголемува ризикот од корупција. Ризикот од корупција е веќе голем поради фактот што општините се, истовремено, даватели на услуги и ги проверуваат овие услуги. Затоа, инспекторите честопати се наоѓаат во „величествениот круг“ на такви политички и деловни влијанија, од една страна, и законите, граѓаните и јавниот интерес, од друга страна.
Оттука, разбирливо е дека според анкетата на јавното мислење, над 40% од граѓаните сметаат дека инспекторите зависат од градоначалниците во нивната работа. Со други зборови, граѓаните сметаат дека општинските инспектори не се професионални и ефикасни, како и дека наместо да ги штитат од граѓаните и јавниот интерес, тие ги штитат интересите на политичките и деловните овластувања. Жителите на скопскиот регион, луѓето со високо образование и оние на возраст од 35 до 44 години, се најголемите застапници на тезата дека инспекторите зависат од волјата на градоначалниците.
Со оглед на моменталната состојба и досега стекнатото искуство, неопходно е да се изгради нов модел за локалните инспекциски служби што ќе им овозможи да бидат целосно независни, функционални и ефективни во заштитата на интересите на граѓаните и на заедницата во целина.
Се разгледува спроведувањето на локалните инспекции преку независна инспекциска служба надвор од надлежноста на локалната самоуправа, која ќе работи на ниво на една општина, регионално или национално. Исто така, постојат размислувања за формирање независна национална агенција за инспекција во општините.
Клучниот фактор од кој зависи поттикнувањето и спроведувањето на реформите е политичката волја на извршната власт и законодавниот дом да создадат инспекции на локално ниво што ќе бидат независни, ефикасни и отпорни на корупција. Новата влада во својата програма најавува дека ќе поддржи „модел за подобри и посилни инспекциски услуги на единиците на локалната самоуправа“, но сите предложени модели, како и други можни форми за независно и ефикасно функционирање на општинскиот инспекциски надзор и нејзината законска регулатива мора да бидат предмет на детална и компетентна анализа, како и на сериозна професионална и јавна дебата, што ќе ги поттикне реформите во оваа област.
Фото: Вагел Тануровски